Диктанты или…

«Диктанты или… каким образом дядя Сташек, в то время Михася — сейчас Михала, — учил писать без ошибок» (Dyktanda czyli… w jaki sposob wujek Staszek wowczas Michasia — dzis Michala — uczyl pisac bez bledow) — цикл из 68 коротких юмористических и абсурдистских текстов, которые Станислав Лем за месяц в 1970 году надиктовал своему 8-летнему племяннику Михалу Зыху для закрепления правил орфографии польского языка. Каждый диктант посвящён какому-нибудь правилу. Издан в 2001 году отдельным сборником, также вошёл в «Сороковые годы. Диктанты» (2005).

Цитаты

Примечание: расположены в том же порядке, что и в книге (пронумерованы здесь).

8. Слоняющийся слон топтал тростник, небо заслонял растопыренными ушами, хоботом барабанил по ребрам, топал, стонал так, что земля дрожала, и такое отчаяние было вызвано одним древесным клопом, который, изгнанный гусеницей из жилища, поселился у него под хвостом. Слон солнца не видел, подсолнухов не ел, только терся задом об огромные отростки баобабов. Один пигмей, возвращаясь из командировки, заметил муки гиганта и из чувства жалости выкопал яму с заострённым колом, в которую слон свалился несолоно хлебавши. Таким образом появилась солонина.

Słaniający się słoń tłamsił trzciny, niebo zasłaniał rozcapierzonymi uszami, trąbą bębnił po żebrach, tupał, stękał aż ziemia drżała, a desperacja ta spowodowana była przez pewną pluskwę drzewną, która wyrzucona przez gąsienicę z mieszkania, osiedliła się pod jego ogonem. Słoń słońca nie widział, słoneczników nie jadł, jeno się czochrał zadem o potężne odrośle baobabów. Pewien karzełek wracający z wyjazdu służbowego dostrzegł męki olbrzyma i doznawszy litości, wykopał dół z palem zaostrzonym, do którego słoń wleciał jak niepyszny. W ten sposób powstała słonina.

19. Наиболее благородным среди позвоночных является желтопузик. Питается он яичницей. У некоторых желтопузиков ноги настолько малы, что невидимы невооружённым глазом. Намереваясь переплыть океан, желтопузик приседает на пляже и концентрацией воли добивается того, что на спине вырастают мачты и паруса. Существуют желтопузики с такой силой характера, что вызывают преобразование кишок в реактивные двигатели. Как известно, желтопузики не планируют в воздушном пространстве, потому что это им неинтересно. Слух имеют такой быстрый, что слышат звуки за несколько часов до того, как они раздадутся. Взгляд желтопузика убийствен для скорпионов и моллюсков. Некоторые индейские племена использовали пронзительный взгляд желтопузиков для просверливания дырок в досках. Желтопузик брезгует людьми, но охотно поедает обезьян и старшеклассников, делающих орфографические ошибки.

Najszlachetniejszym spośród kręgowców jest padalec. Żywi się on jajecznicą. Niektóre padalce mają nogi, ale tak małe, że niedostrzegalne gołym okiem. Padalec zamierzający przepłynąć ocean kuca na plaży i koncentracją woli powoduje wyrośnięcie na grzbiecie masztów i żagli. Istnieją padalce o takiej sile charakteru, że doprowadzają do przemiany kiszek w silniki odrzutowe. Jak wiadomo, padalce nie szybują w przestworzach, ponieważ im na tym nie zależy. Słuch mają tak bystry, że słyszą dźwięki na kilka godzin przed ich rozlegnięciem się. Wzrok padalca jest zabójczy dla skorpionów i małży. Pewne szczepy indiańskie wykorzystywały przenikliwy wzrok padalców do wiercenia dziur w deskach. Padalec brzydzi się ludźmi, lecz chętnie zjada małpy oraz starszych chłopców robiących błędy ortograficzne.

20. В лесу живут грибы. Гриб отличается от жирафа тем, что не носит носков. Обыкновенные грибы имеют шляпы, зато вечерние грибы используют цилиндры. Снулые рыбы употребляют мало грибов, а любимым их блюдом является гороховый суп. Существуют грибы подводные, дышащие жабрами, которые благодаря идеальному приспосабливанию похожи на щук и карпов так, что стали от них неотличимы. Грибной суп из такой щуки принимают за рыбный суп. Кроме этого, в лесу живёт дикий лук, а также волосяные луковицы людей, которые, прохаживаясь по лесу, аукают. Аукание так сотрясает странников, что с них сыплется перхоть. Однако не соответствует действительности, что лесная подстилка состоит только из одной перхоти. Летающий гриб, обычно называемый ястребом-перепелятником, вместо крыльев использует носовые платки, потерянные рассеянными людьми. Самым ужасным из грибов является рыжик-людоед, который подставляет ногу набожным старушкам, а потом съедает их без соли.

W lesie żyją grzyby. Grzyb różni się od żyrafy tym, że nie nosi skarpetek. Zwykłe grzyby mają kapelusze, natomiast grzyby wieczorowe używają cylindrów. Śnięte ryby spożywają mało grzybów, lecz ulubioną ich potrawą jest grochówka. Istnieją grzyby podwodne, oddychające skrzelami, które dzięki doskonałemu przystosowaniu upodobniły się do szczupaków i karpi tak, że są od nich nieodróżnialne. Zupa grzybowa z takiego szczupaka uchodzi za zupę rybną. W lesie żyje ponadto dzika cebula, a także cebulki włosowe osób, które wędrują po lesie, pohukując. Pohukiwanie tak wstrząsa wędrowcami, że sypie się z nich łupież. Nie jest jednak prawdą, jakoby poszycie leśne składało się z samego łupieżu. Latający grzyb, pospolicie nazywany krogulcem, zamiast skrzydeł używa chustek do nosa gubionych przez osoby roztargnione. Najokrutniejszy z grzybów jest rydz ludojad, który podstawia nogę pobożnym staruszkom, a potem zjada je bez soli.

22. Дантисты вырывают зубы клещами, а на их место вставляют, что под руку попадётся. Домов у дантистов не бывает, они живут в старых облезлых шкафах с перегородками. Перегородки сделаны из длинных и коротких бамбуковых кольев, дно шкафов устлано сухим бурьяном. Дантисты иногда болеют тифом, а некоторые страдают от плоскостопия. Они редко ездят верхом. Ковыряние в носу, рыболовство, браконьерство, игра на нервах, равно как и секретное усекновение ушей пациентам, которые не платят за пломбируемые зубы, являются излюбленными занятиями дантистов. Охотятся они редко, но при встрече с дичью душат её голыми руками.

Dentysta wyrywa zęby obcęgami, a na ich miejsce wstawia, co się pod rękę nawinie. Domów dentyści nie miewają, mieszkają w starych wyliniałych szafach z przegródkami. W każdej przegródce znajdują się bambusy długie i krótkie, dno szafy wyścielone jest zeschłym burzanem. Dentyści chorują czasem na tyfus, niektórzy natomiast mają platfus. Rzadko jeżdżą konno. Dłubanie w nosie, rybołówstwo, kłusownictwo, gra na drumli jako też sekretne odcinanie uszu pacjentom niepłacącym rachunków za zęby plombowane, należą do ulubionych zajęć dentystów. Polują rzadko, lecz znalazłszy się wśród zwierzyny, duszą ją gołymi rękami.

23. Жил-был невоспитанный паренёк, который не хотел учиться, а к тому же отличался умственной леностью и желудочной предприимчивостью. <…> Творец, расстроенный таким неприличным поведением, совершил чудо, в результате которого исполнились все желания этого паренька. По случаю эпидемии проказы были закрыты все школы. Случился потоп, и вся залитая водой земля превратилась в один купальный бассейн. А поскольку в воде плавало много продовольственных продуктов, паренёк мог неустанно объедаться. Однако теперь он мечтал о том, чтобы обсохнуть, пойти в школу и не есть уже угрей, форель, мокрый хлеб и яйца альбатросов. Но неторопливый Господь держал его в этих трудных условиях девяносто лет. Лишь будучи старцем, сильно скрученным ревматизмом, опираясь на седую бороду, паренёк вылез на берег, где и увидел приготовленный для него гроб.

Był sobie raz chłopiec niegrzeczny, który się uczyć nie chciał, ponadto odznaczał się umysłowym lenistwem i żołądkową przedsiębiorczością. <…> Stwórca, zdenerwowany tak niewłaściwym postępowaniem, uczynił cud, mocą którego wszystkie życzenia owego chłopca się spełniły. Z powodu epidemii trądu wszystkie szkoły zamknięto. Potop nastąpił i cała ziemia zalana obróciła się w jeden basen kąpielowy. A że w wodzie pływało dużo produktów żywnościowych, mógł chłopiec zażerać się nieustannie. Jakże jednak marzył teraz o tym, aby osuszyć się, pójść do szkoły i nie jeść już węgorzy, pstrągów, mokrego chleba oraz jajek albatrosów. Lecz Bóg nierychliwy trzymał go w tych trudnych warunkach przez lat dziewięćdziesiąt. Dopiero starcem będąc, silnie pokręconym od reumatyzmu, podpierając się siwą brodą, chłopiec wylazł na brzeg, na którym ujrzał grób dla siebie przyszykowany.

25. Печень со слегка поджаренным лучком, если только она не горькая от желчи, является великолепной закуской. Чтобы её приготовить, следует купить автомобиль и мчаться на нём до тех пор, пока кого-нибудь не переедешь. Печень, покойнику уже ненужную, из нутра вынимаем и помещаем в холодильник. Труп выбрасываем или ставим в поле в качестве пугала от воробьёв. Из печени пожилых людей получается только паштет, потому что она у них волокнистая. Самая хорошая печень у маленьких мальчиков, обычно ездящих на велосипеде. Лучше всего настичь такого, у которого нет тормозов или стёртый протектор покрышки. Таким способом добытую печень не следует бросать в кипящий жир, а можно только ополоснуть уксусом, а, имея наготове булку, из мозгов можно сделать фарш. Хорош также холодец из мальчика (с хреном). Его надо только хорошо оскоблить, чтобы не скрежетал на зубах. Некоторые повара рекомендуют блюда из почек, но они бывают неудобоваримыми. Маленьких детей можно употреблять только в дни поста.

Wątróbka z cebulką krótko smażona, byle nie gorzka od żółci, jest zakąską doskonałą. Aby ją przyrządzić, należy kupić samochód i pędzić nim poty, aż się kogoś przejedzie. Wątróbkę, nieboszczykowi niepotrzebną, z wnętrzności wyjmujemy i wkładamy do lodówki. Trupa wyrzucamy lub stawiamy w zbożu jako stracha na wróble. Z wątróbki osób starszych tylko pasztet się udaje, ponieważ jest łykowata. Najlepsze są wątróbki młodych chłopców jeżdżących zwykle na rowerze. Najwygodniej dopaść takiego, który nie ma hamulców ani bieżnika. Wątróbki tak zdobytej nie rzuca się na wrzący tłuszcz, lecz spłukuje kwaskiem, a mając na podorędziu bułkę, z móżdżka wyrabia się farsz. Dobry jest też chłopiec na zimno w galarecie (z chrzanem). Trzeba go tylko dobrze oskrobać, aby nie zgrzytał w zębach. Są kucharze zalecający nerkówkę, lecz bywa ciężkostrawna. Małe dzieci wolno spożywać tylko w dni postu.

28. С глухим бульканьем корабль пошёл на дно. Пассажиры, которых не сожрали акулы, выбравшись на скалистый берег, обнаружили, что они находятся на необитаемом острове. <…> Они питались гусеницами, паучками, цветочками, а когда и они кончились, снова стали исподлобья посматривать на чужие окорока. Через год на острове было пусто. Неизвестно, что стало с последней жертвой кораблекрушения. Шхуна, прибывшая на остров, обнаружила лишь пригоршню зубочисток. Предполагается, что последний из потерпевших кораблекрушение съел себя сам. Примечательно, что он ел себя сырым и без соли. — ср. с реалистическим рассказом Стивена Кинга «Тот, кто хочет выжить» (1982)

Z głuchym bulgotem statek poszedł na dno. Pasażerowie, których nie pożarły rekiny, wylazłszy na brzeg skalisty, skonstatowali, że są na wyspie bezludnej. Niebawem <…>Żywili się gąsienicami, pajączkami, gruczołkami, sznycelkami, a gdy ich zabrakło, znów jęli spode łba patrzeć na cudze szynki. Po roku na wyspie było pusto. Nie wiadomo, co się stało z ostatnim rozbitkiem. Szkuner, który przybił do wyspy, odnalazł tylko przygarść wykałaczek. Przypuszczano, że rozbitek ostatni zjadł sam siebie. Zastanawiające, że spożył się na surowo i bez soli.

34. Когда капитан удушился клёцками, корабль напоролся на коралловый риф и затонул. Робинзон Крузо, единственный уцелевший пассажир, по-жабьи доплыл до берега, на котором заметил тощую козу. Приблизившись к козе, он обратился: «Приветствую сударыню! Похоже, что мы на безлюдном острове». Подняв слезящиеся глаза и бекнув, коза рысью бросилась в направлении скальных нагромождений. «Какая-то она неразговорчивая», — подумал Робинзон. <…> Тем временем подул свежий морской бриз. Труп капитана, величественно распухший, кружил у берега, показывая Робинзону почерневший язык. Акулы, попробовав его, выплюнули несъедобные куски и отплыли, подёргиваясь от икоты.

Gdy kapitan udusił się kluskami, okręt wpadł na rafę koralową i utonął. Robinson Kruzoe, jedyny ocalały pasażer, dopłynął żabką do brzegu, na którym dostrzegł szczupłą kozę. Zbliżywszy się do kozy, rzekł: „Witam waszmość Panią, zdaje się, że jesteśmy na wyspie bezludnej.” Uniósłszy kaprawe źrenice i beknąwszy, koza kłusem oddaliła się w kierunku skalnych rumowisk. „Jakaś małomówna” — pomyślał Robinson. <…> Tymczasem powiała świeża morska bryza. Trup kapitana, majestatycznie opuchły, krążył u brzegu, wywalając na Robinsona sczerniały jęzor. Rekiny, spróbowawszy go, wypluły niestrawne kąski i odpłynęły podrzucane czkawką.

37. Один миссионер, посланный в Судан, обращал в веру тамошних негров, но сильная засуха вызвала голод, и население никак не могло его удовлетворить. В полночь негры бесшумно проникли в жилище миссионера и начали его натирать чесноком. Преодолев сопротивление несчастного, они заставили его съесть шесть килограммов риса, перемешанного с изюмом, потому что решили приготовить миссионера с начинкой. Несчастный с ужасом смотрел на их кулинарные приготовления. Огонь весело пылал, противень, натёртый шкуркой сала, блестел, как серебро, а чёрный поварёнок с кружкой воды в руке кропил миссионера, чтобы тот не пригорел. Чудесно подрумяненного, с потрескивающей кожицей, его запекли потом в соусе бешамель. Легенда гласит, что никакой другой миссионер так неграм не нравился. Упоминая ужин, они восклицают: «Какой же это был хороший, нежный и легко усваиваемый учитель!»

Pewien misjonarz, wysłany do Sudanu, nawracał tamtejszych Murzynów, lecz znaczna susza wywołała głód, którego ludność nie miała jak zaspokoić. O północy Murzyni bezszelestnie wtargnęli do sadyby misjonarza i jęli go nacierać czosnkiem. Ukróciwszy opór nieszczęsnego, kazali mu zjeść sześć kilo ryżu wymieszanego z rodzynkami, ponieważ misjonarz miał być nadziewany. Nieszczęśnik z niesmakiem patrzał na kulinarne przygotowania. Ogień żwawo buzował, brytfanna wytarta skórką słoniny lśniła jak srebro, a czarny kuchcik z garnuszkiem wody w ręku pokrapiał misjonarza, aby ten się nie przypalił. Cudnie zarumienionego, z trzeszczącą skórką, zapieczono potem w beszamelu. Legenda głosi, że żaden misjonarz jeszcze tak Murzynom nie smakował. Wspominając wieczerzę, wykrzykują: „Jakiż to był dobry, delikatny i lekkostrawny człowiek!”

47. В пещере вокруг костра сидели древние люди, занятые, как обычно после обеда, разными делами. Брат у сестры в волосах копался, жирные вши с удовольствием глотая. Дядя пальцем прочищал себе нос, забитый вражьей кровью, ибо в полдень он кремневым молотком соседа прикончил. Дикая и омерзительная прабабка бивнем мамонта размешивала бульон. Далёкие родственники вместе с кузинами грызлись, хрипя и скуля, как обычно это делает молодежь. Мускулистый и волосатый старший сын ловца мамонтов со слезящимися глазами и жирной от костного мозга бородой, заложивши ногу на ногу, наигрывал на каменной мандолине новейший шлягер, постукивая в такт твёрдыми, как рог, пятками, с приятным осознанием того, что он не должен писать никаких диктантов.

W pieczarze wokół ogniska siedzieli jaskiniowcy, zajęci, jak zwykle po obiedzie, różnymi sprawami. Brat siostrę iskał, tłuste wszy ze smakiem łykając. Wujek paluchem nos sobie przeczyszczał, zatkany wrażą juchą, bo w południe krzemiennym młotem sąsiada wykończył. Prababka dzika i plugawa kłem mamuta mieszała rosół. Dalsze pociotki wraz z kuzynami żarli się, charcząc i skowycząc, jak zwykle młodzież. Muskularny i włochaty syn pierworodny łowcy mamutów o oczach kaprawych i brodzie tłustej od szpiku, założywszy nogę na nogę, grał na kamiennej mandolinie najnowszy przebój, twardymi jak róg piętami w lubym przeświadczeniu, że nie będzie musiał pisać żadnych dyktatów.

54. В соответствии с новым законом, принятым министерством просвещения, вместо плохих оценок за орфографические ошибки школьная молодёжь будет направляться в концентрационные лагеря. Там будут проводиться специальные усложнённые диктанты о хлебе и воде. Ошибочно написанные слова будут выжигать молодёжи на лбу калёным железом. В департаменте рассматривалась возможность повешения рецидивистов, но пока от этой мысли отказались. Комендант лагеря будет располагать богатым набором наказаний: власяницей, жёсткой постелью, подковными гвоздями, а также голодными львами, которые в соответствии с распоряжением министра будут неисправимым вырывать ноги из того места, в котором спина утрачивает своё благородное название. Предусматривается заключение в тюрьму на срок до сорока лет. После отсидки выпущенный сможет сдать экзамен на аттестат зрелости.

Zgodnie z nową ustawą wydań ą przez ministerstwo oświaty, zamiast złych stopni za błędy ortograficzne, młodzież szkolna będzie kierowana do obozów koncentracyjnych. Tam odbywać się będą specjalne obostrzone dyktaty o chlebie i wodzie. Słówka błędnie wypisane będzie się młodzieży wypalać na czole białym żelazem. W departamencie rozważano ewentualność wieszania recydywistów, na razie jednak od koncepcji tej odstąpiono. Komendant obozu będzie dysponował bogatym repertuarem kar: włosiennicą, madejowym łożem, hufnalami do podkuwania, a także wygłodzonymi lwami, które zgodnie z zarządzeniem ministra będą niepoprawnym wyrywały nogi z miejsca, w którym plecy tracą swoją szlachetną nazwę. Przewiduje się uwięzienie do lat czterdziestu. Po odsiadce wypuszczony będzie mógł zdawać maturę.

63. Породистый пёс по прозвищу Перун подцепил почти пятьсот пиявок. Пробовал прогнать пассажиров плаванием, потрясанием плечами, подпрыгиванием. Потом попытался потравить паразитов. Поел полыни, паприки, петрушки, просеянного песка, переждал понедельник. Пришлось попросить помочь плотву, преждевременно поседевшую. Плотва, подкупленная пиявками, подло покинула псиный процесс. Пёс призвал пташку — помощница поразбрасывала пиявок по пустырю.

Pewien pies o przezwisku „Piorun” posiadł ponad pięćset pcheł. Próbował pozbyć się pasażerów pławieniem, potrząsaniem piszczelami, podskakiwaniem. Potem postanowił potruć pasożyty. Pojadłszy piołunu, papryki, porzeczek, papki piaskowej przeczekał poniedziałek, poczem poprosił piskorza przedwcześnie posiwiałego o pomoc. Piskorz, przekupiony przez pchły, podle porzucił psi proces. Pies popieprzył pluskwy, poczem pomógł im powypychać pchły na pustkowie.