Патрик Ханнахан «Гигамеш»
Патрик Ханнахан «Гигамеш» (Patrick Hannahan «Gigamesh») — пародийно-сатирическое художественное эссе, замаскированное под рецензию на вымышленную книгу. Впервые опубликовано в авторском сборнике аналогичных произведений «Абсолютная пустота» 1971 года.
Цитаты
[править]… «Улисс» и «Finnegans Wake» своею двойною дерзостью аппроксимируют бесконечность <…>. Одинокая рецензия ничего не прибавит к горе почестей и проклятий, которая выросла на обеих этих книгах. — Душенко: «Гималаям почестей и проклятий, придавившим оба эти романа» | |
... „Ulisses” i „Finnegans Wake” aproksymując dubeltowym zuchwalstwem nieskończoność <…>. Samotna recenzja nie może być już niczym innym niż ziarnkiem, dorzuconym do góry hołdów i przekleństw, co urosła na tych obu książkach. |
Это античный комикс, который воспевает супермена Улисса и имеет свой хеппи-энд. <…> ведь «Одиссея» — плагиат «Гильгамеша», переиначенного на потребу греческой публике. То, что в вавилонском эпосе было трагедией борьбы, увенчанной поражением, греки переделали в живописную авантюрную поездку по Средиземному морю. <…> «Одиссея» — плагиат самого худшего разбора, ибо сводит на нет всё величие подвига Гильгамеша. | |
To komiks starożytny, opiewający Ulissesa jako Supermana, który ma swój happy end. <…> „Odyseja” jest wszak plagiatem „Gilgamesza”, doprawionym pod gust greckiej publiczki. Co w eposie babilońskim stanowiło tragedię walki zwieńczonej klęską, to Grecy obrócili w malowniczą awanturę jazdy po Morzu Śródziemnym. <…> „Odyseja” jest degrengoladą w plagiacie, bo gubi całą wielkość Gilgameszowego boju. |
… Ханнахан — в отличие от Джойса! — снабдил свою книгу «Истолкованием», которое вдвое толще самого романа (если быть точным: в «Гигамеше» 395 страниц, в «Истолковании» — 847). О методе Ханнахана мы можем судить уже по первому семидесятистраничному разделу «Истолкования», где объясняется, какое богатство ассоциаций таится в одном-единственном слове, а именно в заголовке. «Гигамеш», во-первых, прямо указывает на «Гильгамеша», то есть на свой мифический прообраз <…>. Пропуск буквы «Л» в заглавии отнюдь не случаен; «Л» — это Lucipherus, Люцифер, Князь Тьмы, присутствующий в романе, однако открыто не появляющийся. А следовательно, буква «Л» так относится к заглавию «Гигамеш», как Люцифер — к романным событиям: присутствует, но незримо. Отсылая нас к Логосу, «Л» указывает на Начало (Божественное Творящее Слово); отсылая к Лаокоону — на Конец (ведь конец Лаокоону пришел из-за змей: он был удушен, как будет удушен — посредством странгуляции — герой «Гигамеша»). «Л» содержит в себе ещё 97 отсылок, но мы не можем перечислить их здесь. | |
… Hannahan — inaczej niż Joyce! — zaopatrzył książkę w „Wykładnię”, która jest dwakroć pojemniejsza od samej powieści (dokładnie — „Gigamesh” liczy 395 stronic, „Wykładnia” zaś — 847). O tym, jak wygląda metoda Hannahana, dowiadujemy się od razu z pierwszego, siedemdziesięciostronicowego rozdziału „Wykładni”, który tłumaczy nam wielokierunkowość odniesień, tryskających z jednego, jedynego słowa — mianowicie z tytułu. „Gigamesh” pochodzi najpierw, jawnie, od Gilgamesza: tym samym ujawnia się mityczny prawzór <…>. Opuszczenie litery „L” w nazwie „Gigamesh” nie jest przypadkiem; „L” — to Lucipherus, Lucyfer, Książę Ciemności, obecny w dziele, jakkolwiek w nim — osobowo — nie występuje. Litera więc (L) tak się ma do nazwy (Gigamesz), jak Lucyfer do zajść powieściowych: znajduje się tam, ale niewidzialnie. Poprzez Logos wskazuje „L” na Początek (Sprawcze Słowo Genesis); poprzez Laokoona — na Koniec (bo Laokoonowi koniec sprawiły węże: został uduszony, jak będzie uduszony — przez strangulację — bohater „Gigamesha”). „L” ma dalszych 97 koneksji, ale nie możemy ich tu wyłożyć. |
... над писсуаром — бесчисленные граффити, которыми солдатня успела испещрить стены. <…> со стены нужника открывается путь в бездну природной эволюции... которая вместо фигового листка прикрылась муравейником культур. Но и это лишь капля из океана, потому что в первой главе, кроме того, содержится: | |
… nad pisuarem — niezliczone graffiti, jakimi upstrzyli inni żołnierze, przed nim, ściany tego przybytku. <…> ze ściany latryn biegnie w otchłań naturalnej ewolucji... której za listek figowy posłużyło mrowie kultur. Lecz i to jest kropla z oceanu, ponieważ rozdział ów zawiera jeszcze: |
Albowiem cały II rozdział, kiedy wszystkim kolejno literom jego słów przyporządkujemy nuty podług klucza starogregoriańskiego, okazuje się kompozycją muzyczną, na którą Hannahan z powrotem (bo z opisu Manna) przełożył „Apocalypsis cum Figuris”,.. |
IX, X и XI главы (слезание с грузовика, причащение перед смертью, приготовления к казни) также имеют музыкальный подтекст (а именно «Klage Dr. Fausti»), но, так сказать, между прочим. Ибо, если проанализировать их как адиабатическую систему в понимании Сади Карно, они оказываются Собором, который покоится на постоянной Больцмана, а в Соборе этом совершается Чёрная Месса. (Ритуалу говения соответствуют смутные воспоминания Меша в кузове грузовика; завершаются они матерщиной, сочное глиссандо которой венчает VIII главу.) Эти главы — самый настоящий Собор, поскольку межфразовые и межфразеологические пропорции образуют синтаксический скелет, эквивалентный изображению на мнимой плоскости — в проекции Монжа — собора Нотр-Дам со всеми его башенками, консолями, контрфорсами, с монументальным порталом, знаменитой готической Розой и т.д. и т.п. Таким образом, в «Гигамеше» заключено и богословие, вдохновленное архитектурой. В «Истолковании» (стр. 397 и след.) читатель найдёт подробную проекцию Собора в том виде, в каком он содержится в тексте упомянутых глав, в масштабе 1:1000. Но если вместо стереометрической проекции Монжа применить неравноугольную проекцию с исходной дисторсией согласно матрице из I главы, то получим Дворец Кирке, а Чёрная Месса превратится в карикатуру на изложение августинианской доктрины (опять-таки иконоборчество: августинианство — во Дворце Кирке, зато в Соборе — Чёрная Месса). Итак, Собор или августинианство не просто механически вставлены в роман; они — звенья общего идейного замысла. | |
Rozdziały IX, X i XI (zejście z ciężarówki, pociecha duchowna, szykowanie szubienicy) — też mają muzyczny podtekst (mianowicie — „Klage Dr. Fausti”), ale tylko, jeśli tak rzec — mimochodem. Potraktowane bowiem jako system adiabatyczny w rozumieniu Sadi-Carnota, okazują się one Katedrą, zbudowaną w oparciu o stałą Boltzmanna, w której odprawia się Czarna Msza. (Rekolekcjami są reminiscencje Maescha na ciężarówce, zamknięte przekleństwem, którego zawiesiste glissanda ucinają rozdział VIII). Rozdziały te są doprawdy Katedrą, ponieważ proporcje międzyzdaniowe i międzyfrazeologiczne mają składniowy szkielet, który jest rzutem na płaszczyznę urojoną — w projekcji Monge'a — katedry Notre Dame ze wszystkimi jej pinaklami, wspornikami, przyporami, z monumentalnym portalem, ze słynną Różą gotycką, itd., itp. Tak więc w „Gigameshu” znajduje się i teodyceą natchniona architektura. W „Wykładni” ujrzy czytelnik (str. 397 i nn.) cały rzut katedry, jak go zawiera tekst nazwanych rozdziałów, w skali 1:1000. Gdyby jednak, zamiast projekcji stereometrycznej Monge'a, zastosować projekcję nierównokątną, z wyjściową dystorsją podług macierzy z I rozdziału, uzyskamy Pałac Kirke, a jednocześnie Czarna Msza przemieni się w karykaturę wykładu doktryny augustiańskiej (znów obrazoburstwo: augustianizm — w Pałacu Kirke, a za to w Katedrze — Czarna Msza). Katedra czy augustianizm nie są więc tylko mechanicznie wetknięte do dzieła, bo stanowią elementy wywodu. |
… «Гигамеш» — это «гигантская мешанина», что имеет необычайно глубокий смысл. Ведь Космос, согласно второму закону термодинамики, движется к финальному хаосу. Энтропия должна возрастать, и поэтому всякое бытие обречено на поражение. А значит, ГИГАнтская МЕШанина — не только то, что случилось с каким-то экс-гангстером; Вселенная в целом — тоже Гигантская Мешанина (в просторечии беспорядок — «бардак», поэтому все бордели, о которых вспоминает Меш по дороге на виселицу, суть подобия Космоса). Одновременно совершается ГИГАнтская МЕССа — пресуществление Порядка в финальный Беспорядок. Отсюда сочетание Сади Карно с Собором, отсюда же — воплощение в Соборе постоянной Больцмана: Ханнахан должен был это сделать, поскольку именно хаос будет последним, Страшным судом! Миф о Гильгамеше, само собой, целиком воплощён в романе, но верность Ханнахана вавилонскому образцу — сущий пустяк по сравнению с безднами толкований, кишащих в каждом из 241 000 слов книги. | |
… "Gigamesz" to "gigantyczny melanż", co ma niezwykle głęboki sens. Kosmos zmierza wszak podług II prawa termodynamiki ku ostatecznemu chaosowi. Entropia musi wzrastać i dlatego końcem wszelkiego bytu jest klęska. Tak więc nie tylko to, co się zdarzyło jakiemuś byłemu gangsterowi, jest „a GIGAntic Mess”, ponieważ „a Gigantic Mess” — to zarazem cały Wszechświat (gwarowo nieporządek — to „bajzel”; dlatego obrazem Kosmosu są wszystkie domy publiczne, jakie wspomina Maesch po drodze do stryczka). Jednocześnie zaś odprawia się „a Gigantic Mess” — gigantyczna msza — transsubstancjacji Ładu w finalny Bezład. Stąd połączenie Sadi-Carnota z Katedrą, stąd — wcielenie w nią stałej Boltzmanna: Hannahan musiał tego dokonać, bo chaos będzie Sądem Ostatecznym! Oczywiście mit o Gilgameszu znajduje pełne wcielenie w utworze, lecz ta wierność Hannahana — babilońskiemu wzorcowi — jest fraszką wobec otchłani interpretacyjnych, ziejących za każdym z 241 000 słów powieści. |
Открыв книгу наудачу, на стр. 131, строка 4 сверху, встречаем восклицание «Ба!», которое вырывается у Меша при виде пачки сигарет «Кэмел», предложенной ему шофёром. В указателе к «Истолкованию» находим 27 различных «ба!», а нашему «ба!» на стр.131 соответствует следующий ряд: Баал, Байя, Баобаб, Бахледа (можно было бы подумать, что Ханнахан ошибся, дав неверное написание имени этого польского альпиниста: Bahleda вместо Bachleda; но ничего подобного! Опущенное «с» отсылает, согласно уже известному нам принципу, к символу «с», которым Кантор обозначил трансфинитный континуум!), Бафомет, Бабелиски (багдадские обелиски — типичный для автора неологизм), Бабель (Исаак), Авраам, Иаков, лестница, пожарные, мотопомпа, уличные беспорядки, хиппи, Бадминтон, ракета, луна, горы, Берхтесгаден — в последнем примере „г” указывает и на поклонника Чёрной Мессы, которым в XX веке был Гитлер). | |
Otwierając na oślep książkę, znajdujemy na str. 131, w. 4 od góry, wykrzyknik „Bah” — jakim Maesch kwituje ofiarowanego mu przez szofera — camela. W indeksie „Wykładni” znajdujemy 27 różnych „bah!”, a temu ze stronicy 131 odpowiada następujący ciąg: Baal, Bahia, Baobab, Bahleda (można by pomyśleć, że Hannahan pomylił się, dając nam fałszywą ortografię nazwiska polskiego górala, lecz nic podobnego! Opuszczone w tym nazwisku „c” odnosi się według znanej już zasady do Cantorowskiego „c” jako symbolu Continuum w jego transfinalności!), Baphomet, Babeliski (babilońskie obeliski — neologizm typowy dla autora), Babel (Izaak), Abraham, Jakub, drabina, straż pożarna, motopompa, ruchawka, Hippiesi (h!), Badmington, rakieta, księżyc, góry, Berchtesgaden — to ostatnie, gdyż „h” w „Bah” wskazuje i na adoratora Czarnej Mszy, jakim w XX wieku był Hitler. |
Да: бездонная бездна этот роман; в любой его точке сходится несчетное множество путей (не случайно топология запятых в VI главе есть аналог карты Рима!), и притом не каких попало — их разветвления гармонически сплетаются в единое целое (что Ханнахан доказывает методами топологической алгебры…). | |
Tak: bezdenną topielą jest ta powieść; w którymkolwiek miejscu jej dotknąć, otwiera się bezmiar dróg (systematyka przecinków w VI rozdziale to wszak odpowiednik mapy Rzymu!), nigdy byle jakich, ponieważ wszystkie one, swymi rozdrzewieniami, splatają się harmonijnie w jedną całość (czego Hannahan dowodzi metodami algebry topologicznej…). |
Простите — но где проходит граница между многозначностью как признаком гениального синтеза и таким приращением значений и смыслов, которое становится чистой шизофренией культуры? Подозреваю, что антиханнахановская партия литературоведов просто опасается безработицы. Ведь Джойс, сочинив свои изумительные шарады, не снабдил их авторскими толкованиями, и каждый может продемонстрировать духовные бицепсы, редкую проницательность и даже интерпретаторскую гениальность, на свой лад толкуя «Улисса» и «Финнегана». | |
Bardzo przepraszam — ale gdzie właściwie należy przeprowadzić granicę między wieloznacznością, która stanowi wyraz genialnej integracji, a takim wzbogacaniem dzieła sensami, które przedstawia czystą schizofrenię kultury? Podejrzewam antyhannahanowe stronnictwo literaturoznawców o lęk przed bezrobociem. Joyce bowiem dostarczył swych wspaniałych szarad, ale nie dołączył do nich żadnych wykładni własnych: toteż swoje duchowe bicepsy, dalekosiężną przenikliwość czy aż odtwórczą genialność może objawić każdy krytyk wykładniami, jakie przystawia do „Ulissesa” i do „Finnegana”. |
Перевод
[править]К. В. Душенко, 1995 (с некоторыми уточнениями)