Мгновение (Лем)

«Мгновение» (польск. Okamgnienie) — авторский сборник Станислава Лема из 21 философско-футурологического эссе, написанных непосредственно для этого издания. Опубликован в 2000 году.

Цитаты

	Сейчас настало время сопоставить обе мои эссеистические работы, а именно «Сумму технологии» и «Диалоги», с реальной ситуацией начала XXI века и вырисовывающимися новыми сферами человеческой деятельности и познания.
	Obecnie jest już czas na skonfrontowanie obu moich eseistycznych pozycji, a mianowicie Summy technologiae i Dialogów, z rzeczywistą sytuacją przedproża XXI wieku i rysującymi się nowymi obszarami działania i poznania ludzkiego.
	— Вступление

	Благостная тишина сопутствовала публикации двух моих книг, упомянутых во вступлении. Сейчас, на пороге XXI века, ситуация в сущности изменилась в худшую сторону, поскольку на проблемы, которые несколько десятков лет я рассматривал в одиночестве, торопливо набросились орды дилетантов и невежд, подогреваемых пламенем моды, так как слоганом наших дней стал приукрашенный лозунг автоэволюции человека.
	Błoga cisza towarzyszyła publikacji dwóch moich książek, których tytuły wymieniłem na wstępie. Obecnie, tuż przed początkiem XXI wieku, sytuacja zmieniła się w gruncie rzeczy na gorsze, ponieważ na problemy, jakie przed kilkudziesięciu laty omawiałem samotnie, rzuciły się ze szczególną skwapliwością, podjudzaną ogniem mody, hordy laików oraz ignorantów, albowiem sloganem dnia stało się nowożytnie podmalowane hasło autoewolucji człowieka.
	— «Дилеммы» (Dylematy)

	… взращенные под сталинской опекой цветисто-террористические аферы Лепешинской и Лысенко не исчезли вместе с падением Советов.
	… wyhodowane pod parasolem stalinowskim kwiecisto-terrorystyczne oszustwa Lepieszyńskiej i Łysenki bynajmniej nie sczezły wraz z upadkiem Sowietów.
	— «Фатальное положение вещей» (Fatalny stan rzeczy)

	Мне кажется, что было бы лучше, если бы мы существовали в космосе одни. Это потому, как я считаю, что худшее состояние, чем человеческое поведение, уже недостижимо.
	Wydaje mi się, że jednak lepiej byłoby, gdybyśmy byli w kosmosie samotni. To dlatego, ponieważ uważam za gorszy od stopnia ludzkiego sprawowania stan już nieosiągalny.
	— «Статистика космических цивилизаций» (Statystyka cywilizacji kosmicznych)

	… мы не возникли в соответствии с каким-либо внеуставным планом, мы скорее составлены из разновременно сымпровизированных процессуальных фрагментов, как будто бы некто тонущий сначала спасся благодаря встрече с плавающим пнем, а затем потихоньку из разных, временно пригодных, раскиданных волнами частей, после многих неудач и мучений собрал большой корабль. Впрочем, то же самое я могу выразить иначе и проще, сказав, что наша человеческая анатомия и физиология полны разнообразных и, собственно говоря, излишних сложностей, которые, как сказал бы эволюционист, «заморожены».
	… nie powstaliśmy podług jakiegokolwiek przedustawnego planu, że jesteśmy raczej poskładanymi z różnoczasowo zaimprowizowanych procesualnych fragmentów tworami, tak jakby ktoś tonący najpierw uratował się dzięki zetknięciu z pływającym pniem, a potem, po trosze, z rozmaitych, chwilowo przydatnych, miotanych falami części utworzył po wielu niepowodzeniach i mękach wielki statek. To samo mogę zresztą wyrazić inaczej, mówiąc po prostu, że nasza ludzka anatomia i fizjologia roi się od rozmaitych, właściwie zbędnych komplikacji, które, jak by powiedział ewolucjonista, „uległy zamrożeniu”.
	— там же

	Глобализация <…> есть не что иное, как ограничение суверенитета отдельных государств для защиты их от серьёзных катастроф, перенаправление которых одними обществами на другие является любимой забавой людей, особенно находящихся у власти, поэтому необходимость во всемирном правительстве будет возрастать.
	Globalizacja <…> nie jest niczym innym, jak redukowaniem suwerenności poszczególnych państw po to, ażeby je chronić przed udarowymi katastrofami, których obruszanie przez jedne społeczności na inne stanowi ulubioną igraszkę ludzi, szczególnie tych u władzy, także potrzeba powstania ogólnoświatowego rządu pocznie się okazywać coraz namolniej niezbędna.
	— «Интеллект, разум, мудрость» (Inteligencja, rozum, mądrosc)

	… для англичан польский язык спрятан в слишком глубокой яме, чтобы его стоило оттуда доставать.
	… dla Anglosasów język polski ukryty jest w jamie zbyt głębokiej, ażeby warto go było z niej wydobywać.
	— «Глазами конструктора» (Oczami konstruktora)

	… можно представить, что если бы нам удалось сконструировать и благодаря этому привести в движение синтетическую эволюцию, внебелковую и вненуклеотидную, то разнообразие её плодов могло бы оказаться неизмеримо большим, чем в пределах древа Линнея. <…> Группа производных единственного в истории события, каковым было появление прокариот, сумевших в течение эонов превратиться в эукариоты, должна быть меньшей, чем группа потенциальных плодов синтетической эволюции, которую уже не должны сдерживать, как первую группу, никакие ограничения.
	możemy sobie wyobrazić, że gdyby się nam udało skonstruować, a dzięki temu uruchomić ewolucję syntetyczną, pozabiałkową i pozanukleotydową, to rozbieg jej płodów mógłby okazać się niepomiernie większy aniżeli w obrębie Linneuszowego drzewa. <…> Zbiór pochodnych jedynego w dziejach ewenementu, jakim było powstanie prokariontów, które po eonach zdołały się przekształcić w eukarionty, powinien być mniejszej mocy aniżeli zbiór potencjalnych płodów ewolucji syntetycznej, który nie musi już podlegać, jak ów zbiór pierwszy, żadnym ograniczeniom.
	— «Иная эволюция» (Inna ewolucja)

	Не вызывает сомнения, что ценность и важность индивидуального существования обратно пропорциональны числу живущих. Глобальная деревня Маклюэна является глобальным застенком. <…> Демографический взрыв нельзя будет сдержать только естественным торможением размножения. Секс и деньги, побратавшись, станут отлично подделанным раем бренности.
	Odwrotna proporcjonalność liczby żyjących do wagi i godności indywidualnej egzystencji jest faktem. Globalna wioska McLuhana jest globalną mordownią. <…> Eksplozji demograficznej nie będzie można powstrzymać dzięki czysto naturalnemu zahamowaniu płodności. Seks zbratany z pieniądzem staną się świetnie podrobionymi rajami doczesności.
	— «Пришествие третьего тысячелетия» (Tertio millennio adveniente)

	… из зарубежных периодических изданий, посвященных точным наукам, я узнал, что <…> сонмы открывателей, изобретателей, учёных, а также синтетических верблюдов с обнажёнными девушками между горбов, танки, изображающие слонов, и слоны, подражающие танкам, будут навязываться каждому, кто подвернётся. Споры технобиологов, физиков, психодиагностов и гипнотизёров будут разрешаться в поединках с применением очень холодного оружия, а именно на этих светящихся палках, которые сметливые сценаристы сорок шестого сериала «Звёздных войн», не знаю почему, назвали лазерами. Ручные часы будут оснащены кукушками в натуральную величину, и каждая из них, принадлежащая военизированной охранной службе, будет брызгать синтетической спермой со вкусом ванильного мороженого. Появятся новые общественные движения, в Северном полушарии добивающиеся распрямления земной оси, а в Южном — изменения наклона этой оси так, чтобы ледник в Антарктиде растаял в Мировом океане, благодаря чему мы все тут погибнем, но в разогретой Антарктиде начнётся новая, лучшая жизнь так называемого австрало-капитализма. Искусственные женщины будут с большим трудом находить натуральных мужчин и наоборот. При помощи специальных маслографических аппаратов можно будет намазывать маслом гренки, поедание которых будет запрещено по диетическим причинам, и кормиться ими будут исключительно электронные обжоры. Однако эти наивные и простодушные прогнозы, а точнее, прогнозики, потеряют всякое значение уже в первой половине наступающего столетия, поскольку всеобщая фантоматизация, вызванная внедрением карманных фантоматов размером меньше, чем современный плейер «Walkman», окружит и окутает каждого человека видениями такого мира, перед которым рай — это камера хранения старых калош. Живя таким образом, каждый будет иметь то, что пожелает, от пелёнок и до могилы, электронной и без запаха. Время от времени блуждающий среди этих автоматических кладбищ пёсик на самом деле поднимет ногу, но писать будет исключительно «Шанелью № 5», ибо это будет электропарфюмерная собачка. Видя любые сны наяву, фантоматизированные толпы будут действительно и дальше плодить детей, но эта детвора, приснившаяся и тем самым нереальная, всерьез поспособствует наступлению милого конца света, которого, как говаривал незабвенный Кисель, вам и себе желаю. — конец сборника
	… z pozakrajowych periodyków poświęconych naukom ścisłym dowiedziałem się, że <…> watahy odkrywców, wynalazców, naukowców oraz syntetycznych wielbłądów z nagimi dziewczętami między garbami, jako też tanków udających słonie i słoni naśladujących tanki, będą się narzucać każdemu, kto się nawinie. Różnice zdań technobiologów, fizyków, psychodiagnostów i hipnotyzerów będą rozstrzygane w pojedynkach na bardzo białą broń, mianowicie na owe świecące pałki, które zmyślni scenarzyści czterdziestego szóstego serialu Star Wars nazwali, nie wiem dlaczego, laserami. Zegarki ręczne będą wyposażone w kukułki wielkości zazuli, każda zaś należąca się umundurowanej służbie ochroniarskiej pikielhauba będzie wytryskiwała syntetyczną spermę o smaku lodów waniliowych. Pojawią się nowe ruchy społeczne, domagające się na północnej półkuli wyprostowania osi ziemskiej, na południowej zaś ułożenia owej osi tak, ażeby antarktydzki lądolód spłynął wreszcie do oceanu światowego, dzięki czemu my tutaj wszyscy zginiemy, ale na rozgrzanej Antarktydzie rozpocznie się nowe, lepsze życie tak zwanego australokapitalizmu. Sztuczne kobiety będą z wielkim trudem poszukiwały naturalnych mężczyzn, i na odwrót. Za pomocą specjalnych aparatur masłograficznych będzie można smarować grzanki, których jedzenie będzie wzbronione z powodów dietetycznych i karmić się nimi będą wyłącznie elektroniczne żarłacze. Właściwie jednak te naiwne i prostoduszne prognozy, a raczej prognózki, stracą wszelką ważność już w pierwszej połowie nadchodzącego stulecia, ponieważ powszechna fantomatyzacja wywołana wdrożeniem kieszonkowych fantomatów, trochę mniejszych od współczesnego walkmana, otoczy i otuli każdego człowieka wizją takiego świata, wobec którego raj jest przechowalnią starych kaloszy. Żyjąc w ten sposób, każdy będzie miał to, czego zapragnie, od pieluszek po mogiłę, bezwonnie elektroniczną. Od czasu do czasu błąkający się pośród tych samoczynnych cmentarzysk piesek podniesie wprawdzie nogę, lecz sikać będzie wyłącznie Chanelem nr 5, albowiem będzie to piesek elektroperfumeryjny. Śniąc lube marzenia senne na jawie, sfantomatyzowane tłumy będą wprawdzie nadal płodziły rodzinnie dzieci, ale owa dziatwa, jako wyśniona i tym samym nierealna, poważnie przyczyni się do nastania miłego końca świata, którego, jak mawiał niezapomniany Kisiel, wam i sobie życzę.
	— «Словесный понос» (Logorhea)

Перевод

В. И. Язневич, 2002

О сборнике

	В качестве комментария к «Сумме технологии» я через сорок лет написал «Мгновение». Признаю, что это был довольно суровый и критический комментарий. С возрастом на место моего юношеского восхищения возможностями технологии пришёл скептицизм. Может, под воздействием старения, а, может, парникового эффекта.
	— Станислав Лем, интернет-конференция с читателями, январь 2006

	Если Summa создавала что-то вроде парадигмы, пустой шаблон для заполнения с помощью новых открытий, то «Тайна китайской комнаты», «Мегабитовая бомба» или «Мгновение» являются наиболее актуальным охватом человеческого прогресса и, одновременно, — состояния культуры, которая вобрала в себя изобретения учёных и под их влиянием изменилась. При этом каждая следующая книга всё больше внимания уделяется именно этим культурным результаты технологического прогресса,..
	O ile Summa tworzyła coś w rodzaju paradygmatu, pustej matrycy do wypełnienia przez nowe odkrycia, o tyle Tajemnica chińskiego pokoju, Bomba megabitowa czy Okamgnienie są jak najbardziej aktualnym sprawozdaniem z postępów ludzkiego konstruktorstwa i zarazem — ze stanu kultury, która wchłonęła wynalazki uczonych i pod ich wpływem się zmieniła. Przy tym każda następna książka wciąż więcej uwagi poświęca właśnie owym kulturowym rezultatom postępów technologicznych,..
	— Ежи Яжембский, «Summa Technologiae и её потомство», 2000