ДиЛЕМмы

«ДиЛЕМмы» (польск. DyLEMaty) — сборник Станислава Лема 2003 года из 59 философских, футуристических и научно-популярных статей и эссе, опубликованных в 1992—2003 годах в еженедельниках «Tygodnik Powszechny», «Przekrój» и ежемесячнике «Odra».

Цитаты

Политические рокировки

Polityczne roszady

	Мы знаем также о работе Путина в качестве резидента КГБ в Германской Демократической Республике; это было очень интересное место, где можно было научиться всему — кроме того, чем является демократия. <…> Что Путин думает о вопросах экономики? Осмелюсь сказать, что ничего не думает, поскольку абсолютно не знает, что в этой области сделать. Его таинственность — это молчание незнания, а не затаивание изготовившегося к прыжку тигра. <…> Я узнаю, что в честь Путина один из постсоветских подводных кораблей запустил трансконтинентальную ракету, разумеется, без атомной боеголовки. Такой символический жест должен иметь для нас значение. <…> я хотел бы, чтобы в нашем обществе исчезли убеждения, согласно которым самыми страшными вредителями для Польши являются души давно убитых евреев… Следовало бы немного поинтересоваться тем, что делается за нашей восточной границей, которая небезосновательно называется «восточной стеной»; это всегда означало место, за которым дальше нет уже ничего, головой об стену. Соседей мы не поменяем, а Польша расположена — это досадно — между двумя вулканами: немецким на западе и российским на востоке. Российский вулкан тихо булькает, немецкий счастливо погас, его кратер мёртв, хотя вместе с тем со стороны Германии мы не должны уже ожидать никаких особых привилегий, как в эпоху Коля. Наоборот, немцы проявляют большую готовность, чтобы нас не замечать. <…> щупальца, протягиваемые немецкими политиками в сторону Москвы, явно заметны. Социал-демократ Шрёдер очень хотел бы немного разлюбить Польшу и больше полюбить Россию. <…> Я считаю, что период, когда манифестации могли иметь какое-либо значение, давно прошёл. <…> Безвозвратно минула эпоха магической веры в силу слова, произнесённого вопреки цензурно-политическим правилам. <…> Итог того, что Путин унаследовал от Ельцина, не вызывает опасения в ближайшем будущем. Ничего страшного они нам сделать в данный момент не могут, но тенденция кажется нездоровой. <…> российскую культуру и науку я очень уважаю, но они являются только шестерёнками в огромном механизме. Этот механизм, правда, сильно разбалансированный, но к его восстановлению, усилению и сплочению команда Путина будет понемногу стремиться, применяя даже жёсткие меры. <…> Это прозвучит неприятно, но хаос в России был нам более на руку, чем попытки более чёткого руководства этой страной. На Востоке не появилась какая-то особенная посткоммунистическая формация, мы скорее наблюдаем запоздалую постцарскую икоту. — перевод: В. И. Язневич, 2012
	Wiemy też o pracy [Putina] jako rezydenta KGB w Niemieckiej Republice Demokratycznej; było to bardzo ciekawe miejsce, w którym można się było nauczyć wszystkiego, oprócz tego, czym jest demokracja. Co Putin myśli o sprawach gospodarki? Ośmielę się powiedzieć: nic nie myśli, ponieważ zupełnie nie wie, co w tej dziedzinie zrobić. Tajemniczość jego jest milczeniem niewiedzy, a nie postawą chytrze zaczajonego do skoku tygrysa. <…> Słyszę, że ku czci Putina jeden z postsowieckich okrętów podwodnych wystrzelił transkontynentalną rakietę, oczywiście bez głowicy atomowej. Taki gest symboliczny powinien mieć dla nas znaczenie. <…> chciałbym, by zanikły w naszym społeczeństwie przeświadczenia, wedle których najstraszniejszymi szkodnikami dla Polski są duchy zabitych dawno Żydów… Należałoby się trochę zainteresować tym, co się dzieje za naszą wschodnią granicą, która niebezzasadnie nazywa się „wschodnią ścianą”; zawsze to oznaczało miejsce, za którym dalej nie ma już nic, głową w mur. Sąsiadów sobie nie zmienimy, a Polska położona jest — to przykre — między dwoma wulkanami: niemieckim, zachodnim, i rosyjskim, wschodnim. Wulkan rosyjski cicho bulgoce, wulkan niemiecki szczęśliwie wygasł, krater jego jest martwy, choć równocześnie ze strony Niemców nie powinniśmy już oczekiwać żadnych specjalnych przywilejów, jak w erze Kohla. Przeciwnie, okazują oni sporą gotowość, aby nas nie dostrzegać. <…> czułki wysuwane przez polityków niemieckich w stronę Moskwy dostrzec można wyraźnie. Socjaldemokrata Schröder bardzo by chciał troszeczkę się odkochać w Polsce i mocniej się zakochać w Rosji. <…> Ja natomiast uważam, że okres, w którym manifesty mogły mieć jakiekolwiek znaczenie, dawno minął. <…> Bezpowrotnie minęła epoka magicznej wiary w moc słowa wypowiedzianego wbrew cenzuralno–politycznym zasadom. <…> Bilans tego, co Putin odziedziczył po Jelcynie, nie napawa obawami na najbliższą przyszłość. Nic okropnego zrobić nam w tej chwili nie mogą, ale tendencja wydaje się niezdrowa. <…> kulturę i naukę rosyjską bardzo poważam, ale one są tylko trybami zębatymi w olbrzymim mechanizmie. Mechanizm ten mocno jest wprawdzie rozkojarzony, ale do jego skojarzenia, wzmocnienia i zespolenia ekipa Putina będzie z wolna dążyć, nawet w sposób brutalny. <…> Brzydko to zabrzmi, ale chaos w Rosji był dla nas korzystniejszy aniżeli próby sprawniejszego rządzenia tym krajem. Na Wschodzie nie wyłania się jakaś szczególna postkomunistyczna formacja, obserwujemy raczej późne czkawki pocarskie.
	— «Беспокойство» (Niepokoje), май 2000

	Различные варианты реализации так называемой стратегической оборонной инициативы США уже многократно анализировались на страницах научных и специальных американских периодических изданий. Все эти попытки и проекты выявляли бесполезность такой концепции. Единственный смысл, который может быть в её реализации — это вынудить вероятных противников США участвовать в самоубийственном соперничестве в наращивании ракетно-спутниковой мощи. Такое соперничество принесло уже результаты в виде ослабления потенциала СССР, внесло вклад в его распад. Всякое возобновление такой гонки будет неслыханно дорогим для всех антагонистов, а воплощение в жизнь поговорки «пока толстый сохнет, худой сдохнет» может привести мир в непредсказуемо угрожающее положение. — парафраз из гл. XI «Гласа Господа»; перевод: В. И. Язневич, 2001
	Rozmaite warianty realizacji tak zwanej strategicznej inicjatywy obronnej USA były już wielokrotnie analizowane na łamach naukowych i fachowych periodyków amerykańskich. Wszystkie te próby i projekty’ ujawniały daremność owej koncepcji. Jedyny sens, jaki może ocaleć przy jej realizacji, to zmuszenie ewentualnych przeciwników USA do uczestniczenia w samobójczej licytacji satelitarno–rakietowej mocy. Podobna licytacja przyniosła już rezultaty, w postaci osłabienia potencjału ZSRR, i przyczyniła się do jego upadku. Wszelako wznowienie takiego wyścigu byłoby niesłychanie kosztowne dla wszystkich antagonistów i urzeczywistnienie powiedzenia „nim gruby schudnie, chudy zdechnie” mogłoby wprowadzić świat w nieprzewidywalnie groźne położenie.
	— «Сферомахия» (Sferomachia), 2001

В потопе слов

W potopie słów

	Порой у меня складывалось впечатление, что молодой [польский] прозаик ведёт себя по отношению к языку так, как каратист по отношению к противнику. В итоге его язык скорее оксиморичный, поскольку он одновременно лирический и грубый, слегка заумный и небрежный, светлый и тёмный. Очень часто это означает, что фабульная проза, то есть имеющая свой развивающийся сюжет, оказывается необычной своей несвязностью до такой степени, что (зная большое количество текстов, написанных шизофрениками) я уверен: любой психиатр был бы склонен приписать таким сочинениям происхождение из анормального источника. Это, пожалуй, довольно отчаянные и напрасные попытки придать оригинальность авторского отпечатка повествованию по сути своей банальному. <…> Одним словом, я считаю очень многие тексты нечитабельными вследствие скрытого в них авторского замысла, заключающегося именно в том, чтобы мнимой или формальной чудовищностью текстов вынудить к чтению. <…> Со своей стороны, у всех молодых людей, навещающих меня лично или через свои тексты, я стараюсь отбить желание от вступления на литературную стезю, которая очень ухабиста, и я также знаю, что при этом речь идёт об очень интенсивно переживаемой и активизирующейся привычке, подобной всякому трудному восхождению на скалу. В литературе вообще ставкой, в отличие от альпинизма, не является жизнь, но затраты бывают огромными, и как и на вершины можно взбираться при помощи лебёдок и канатных дорог, так же и популярность можно легко заработать с помощью приспособлений, рождающих бестселлеры, которые, как правило, единовременно освещают вспышками финансовый небосклон автора. — перевод: В. И. Язневич, 2007
	Nieraz odnoszę wrażenie, że młody prozaik zachowuje się wobec języka tak, jak zawodnik karate wobec przeciwnika. Jest raczej w bilansach oksymoroniczny, ponieważ liryczny i surowy, ostrożnie zamyślony i niedbały, jasny i ciemny. Bardzo często znaczy to, że proza fabularna, czyli posiadająca swój rozwijający się wątek, jest udziwniona rozszarpywaniem deskrypcyjnym do tego stopnia, że (znając sporą ilość tekstów pisanych przez schizofreników) jestem przekonany, że każdy psychiatra miałby skłonności do przypisywania takim utworom pochodzenia z anormalnego źródła. Są to raczej dość rozpaczliwe i daremne próby nadawania oryginalności, jako autorskiego piętna, narracji w istocie swej banalnej. <…> Jednym słowem, uważam bardzo wiele za nieczytelne na skutek skrytej za tekstami intencji autorskiej, ażeby imaginacyjnym lub formalnym potworniactwem właśnie do lektury przymusić. <…> Ze swojej strony wszystkich młodych ludzi odwiedzających mnie osobiście lub swoimi tekstami staram się zniechęcać do wkroczenia na literacką drogę, która okazuje się graniówką, ale wiem, że chodzi o bardzo intensywnie przeżywany i aktywizujący nałóg, podobnie zresztą jak każda trudna wspinaczka skalna. W literaturze na ogół stawką nie jest, jak w alpinistyce, życie, lecz koszty bywają ogromne, zwłaszcza że tak, jak na szczyty można dostawać się wyciągami i kolejkami, tak też można zarobić na poczytność ułatwieniem rodzącym bestsellery, które również z reguły są jednorazowo rozjaśniającymi finansowy nieboskłon autora rozbłyskami.
	— «Поэзия и проза молодых» (Сильвические размышления XCI), 2000

	Американские мультимедийные концерны производят всё больше продукции, предназначенной для взрослых, применяя всё больше технических средств во всё более жестоких стереотипных сюжетах. В последнее время нам пытаются показать, что пришельцы из звёздных цивилизаций занимаются исключительно электронно совершенными формами человекоубийства. Также и земные экспедиции не могут во Вселенной столкнуться ни с кем, кроме как с вооружёнными лазерными зубами чудовищами и монстрами, из суммирования же этих технически изощрённых и содержательно смертоносных усилий следует всё более радикальное сокращение массовой культуры до панкосмических войн, очень часто заканчивающихся обычным мордобоем. — перевод: В. И. Язневич, 2007
	Amerykańskie koncerny multimedialne produkują coraz więcej treści przeznaczonych dla osób dorosłych, inwestując coraz więcej technicznych środków w coraz brutalniej stereotypowe fabuły. Ostatnim czasem usiłują nam wyjawić, że przybysze z gwiezdnych cywilizacji zajmują się wyłącznie elektronicznie doskonalonymi formami ludobójstwa. Również wyprawy ziemskie nie mogą natrafić we Wszechświecie na nikogo prócz uzbrojonych w laserowe zęby potworów i monstrów, ze zsumowania zaś owych technicznie wyrafinowanych, a treściowo morderczych wysiłków wynika coraz bardziej radykalne zredukowanie kultury masowej do pankosmicznych wojen, osobliwie często kończących się zwykłym mordobiciem.
	— «Перед Франкфуртской книжной ярмаркой» (Przed frankfurckimi targami książki), 2000

	О прогрессирующей кретинизации телевидения я упоминал уже многократно, но недавно благодаря спутниковой антенне посмотрел американский фильм под названием «Последний динозавр», который <…> как бы дал мне палкой по лбу. <…> Кроме всего прочего, почему-то в жаркой саванне появляется стадо почти голых австралопитеков <…> в длинных чёрных париках и разукрашенных чертовским образом какой-то мазью. В этом месте у меня начала появляться уверенность, что весь сценарий придумал один из этих австралопитеков, другие же помогли ему в съёмках фильма. <…> Мне уже разъяснили, что в фильмах мотивация каких-либо действий сводятся к контрабанде наркотиков, взломам крепко защищённых сейфов, атакам на незнакомых и известных лиц из политической элиты несуществующих государств, а также и к обычным убийствам с использованием пистолетов с глушителями по причине либо абсолютно невероятной, либо безо всякой причины — кроме естественной необходимости кассовых сборов. Если же добавить к этому всему способ, каким нам эти Гималаи глупостей подают, то есть рекламную нарезку, каждый может с лёгкостью показать, где у него от этой рекламы в мозгу образовались мозоли. В особенности майонезы, супы с настоящими клёцками, пудинги, как реликвии поднимаемые танцующими старушками, большие старые медведи, борющиеся за туалетную бумагу, а также полная очарования молодая девица, которая гримасами даёт нам понять, что она каждый раз приближается к оргазму при использовании такой бумаги, дополняют и, наконец, совершенствуют чары счастья, за которые мы благодарны современнейшей технологии самых идиотских передач со спутниковых орбит в новом столетии. <…> Я начинаю догадываться, что зелёные человечки действительно существуют и что это они до тех пор будут оглуплять человечество, пока оно покорно позволяет себя сожрать. — перевод: В. И. Язневич, 2015
	O postępującej kretynizacji [telewizji] wspominałem już wielokrotnie, ale ostatnio obejrzałem sprowadzony z miski satelitarnej amerykański film pod tytułem Ostatni dinozaur, który <…> dał mi pałką w łeb. <…> Ponadto na sawannie dziwnie gorącej pojawia się stado prawie nagich australopiteków, to znaczy przedludzi, w długich czarnych perukach i usmarowanych w sposób nieboski jakąś szminką. W tym miejscu zacząłem nabierać przekonania, że cały scenariusz wymyślił jeden z tych australopiteków, inni zaś dopomogli mu w kręceniu tego filmu. <…> Zostałem już pouczony o tym, że filmowe motywacje jakichkolwiek działań sprowadzają się do przemytu narkotyków, włamań do fortecznie bronionych sejfów, ataków na nieznane a znakomite postaci z politycznej elity nie istniejących państw, jako też zwyczajnych mordów przy użyciu pistoletów z tłumikami, albo dla przyczyny zupełnie niewiarygodnej, albo bez żadnej przyczyny, poza naturalną koniecznością zbicia filmowej kasy. Jeżeli zaś dodać do tego wszystkiego sposób, w jaki nam te Himalaje bałwaństwa prezentują, to znaczy reklamową sieczkę, każdy może łatwo wskazać, gdzie mu się na mózgu od tych reklam porobiły nagniotki. Szczególnie majonezy, zupy z prawdziwymi kluskami, budynie, jak relikwie wnoszone przez tańczące staruszki, wielkie stare niedźwiedzie walczące o papier toaletowy oraz pełna uroku młoda niewiasta, która daje nam minami do zrozumienia, że ona zbliża się każdorazowo do orgazmu przy użyciu takiego papieru, dopełniają nareszcie i doskonale czarę szczęścia, jakie zawdzięczamy najnowocześniejszej technologii najidiotyczniejszych przekazów z orbit satelitarnych w nowym stuleciu. <…> Zaczynam domyślać się, że zielone ufoludki naprawdę istnieją i że to one poty będą ogłupiać ludzkość, aż bez oporu da im się ona pożreć bez przypraw.
	— «Крайний идиотизм» (Ostatni idiotyzm), 2002

	Обычно знатоки соглашаются, что мы живём в период декаданса, ведущего к упадку высоко ценимых ранее способностей и вкусов. Всё глубже мы погружаемся в скопления смердящего мусора, повсеместность которого столь абсолютна, как будто бы за ним стоит какая-то сила, принуждающая к уважению всего, что нам приволокут, нарисуют, расскажут или изваяют из каких-то мерзких ошмёток лица, считающиеся людьми искусства. Добавим к этому ещё секс, кровь, фрагменты трупов, руины и выражения, означающие бессмыслицу. В области изобразительного искусства нет, говоря без обиняков, такой гадости, такой мерзости, такой зловонной рвоты, которую бы не размещали на выставках, не воспроизводили и не восторгались ею, если и не искренне, то изображая восхищение, пусть и несколько критическое. <…> Дошло уже до такого соперничества нечистот, что каждая разновидность тупости находит знатоков и пьедестал. <…> Признаюсь честно, что я не понимаю ни этих безобразий, ни совершенно бесплодных дискуссий с теми, кто их представляет, и вынужден таиться с убеждением, что дальнейшее развитие, а скорей продвижение в глубину канализации для поиска ещё неизвестных, не показанных выделений, не только наполняет меня безучастностью, но заставляет также отвернуться от такого искусства. <…> В литературе мы живём в потоке слов, и всё трудней выловить из него тексты, значащие больше, чем притязания авторов на пантеон муз, очень напоминающий подтопленные клозеты больших городов. — упоминал об упадке ещё в интервью 1985^[1]; перевод: В. И. Язневич, 2015
	Dość powszechnie utrzymują znawcy, że żyjemy w okresie dekadencji, zniewalającej do upadku dawniej cenionych wysoko umiejętności i gustów. Coraz głębiej zanurzamy się w nagromadzeniach coraz bardziej cuchnącego śmiecia, którego powszechność jest tak bezwzględna, jak gdyby stalą za nią jakaś moc zmuszająca do szacunku wobec wszystkiego, co nam wyrzeźbią, namalują, opowiedzą albo przywloką z jakichś obrzydliwych strzępów osoby uchodzące za ludzi sztuki. Dodajmy do tego jeszcze seks, krew, kawałki trupich członków, ruiny i wyrażenia oznajmujące bezsens. W dziedzinie plastyki nie ma, mówiąc prosto z mostu, takiego świństwa, takiego obrzydlistwa, takiej smrodliwej wymiociny, której by nie umieszczano na wystawach, nie reprodukowano i nie zachwycano się nią, jeśli nie autentycznie, to udając, wprawdzie nieco krytyczny, podziw. <…> Doszło już do takiej licytacji brudów, że każda odmiana turpizmu uzyskuje znawców i piedestał. <…> Wyznaję po prostu, że nie rozumiem ani takich brzydot, ani dogłębnie jałowych dyskusji z ich demonstratorami i muszę się kryć z przekonaniem, że dalsze postępowanie, a raczej zstępowanie w głąb kanałów, jako poszukiwanie jeszcze nie poznanych i nie uwidocznionych odchodów, napawa mnie nie tylko obojętnością, lecz każe odwrócić się od takiej sztuki. <…> W literaturze żyjemy w potopie słów i coraz trudniej wyłowić z niego teksty znaczące więcej aniżeli roszczenia autorów do panteonu muz, bardzo przypominającego podtopione klozety wielkomiejskie.
	— «Упадок искусства» (Upadek sztuki или Sztuka upodlona), 2002

Пальцем в небо

Kulą w płot

	Я вёл себя как одинокий путник, который, находясь на краю неизвестного континента, старается распознать будущие коммуникационные пути, возможность строительства дорог в пустыне и на бездорожье, то есть тот, кто уже проектирует главные направления стратегии освоения огромной, уходящей за горизонт, безлюдной местности. В моём случае это был горизонт понятийный. <…> Я не экстраполировал: я всегда повторял, что молоко не является никакой «экстраполяцией» коровьего пережёвывания травы, хотя без травы не было бы и молока. <…> Я писал и нечто неудобоваримое, содержание которого может взорваться в будущем, как мина с часовым механизмом. — перевод: В. И. Язневич, 2000
	Zachowywałem się jak samotny wędrowiec, który stojąc na skraju nieznanego kontynentu, stara się rozpoznać przyszłe trakty komunikacyjne, możliwość udrożnienia pustyń I bezdroży, a więc już projektuje główne kierunki dla strategii zawłaszczenia ogromnego bezludzia aż po horyzont. W moim przypadku był to horyzont pojęciowy. <…> Nie ekstrapolowałem: zawsze powtarzałem, że mleko nie jest żadną „ekstrapolacją” krowiego przeżuwania trawy, chociaż bez trawy nie byłoby i mleka. <…> Pisywałem również zakalce, których wybuchowe nadzienie może eksplodować w przyszłości: jak mina z czasowym zapalnikiem.
	— «Что мне удалось предсказать» (Trafione prognozy; Сильв. разм. LXXI), 1998

	У меня создаётся тревожное впечатление, что всё большее число учёных в мире, увеличивающееся пропорционально росту населения Земли, пытается любой ценой обратить на себя свет прожекторов, выдумывая концепции на грани дешёвой science fiction и преподнося их как результаты глубоких научных размышлений. — перевод: В. И. Язневич, 2015
	Znajduję się pod niepokojącym wrażeniem, że coraz większa liczba uczonych na świecie, narastająca w proporcji do powiększającej się ludzkości, próbuje za wszelką cenę skupić na sobie światła reflektorów, wymyślając koncepcje z pogranicza taniej science fiction i podając je jako rezultaty dogłębnych przemyśleń naukowych.
	— «У меня создаётся впечатление, что всё большее число учёных…» (Odnosze wrażenie, ze coraz wiecej uczonych…) или «Вопрос» (Pytanie), 2000

	Книга Германа Кана «The Next 200 Years», написанная при участии сотрудников Гудзоновского института и изданная в 1976 году, <…> — это один из примеров литературы, вымучивающей будущее, которая, нацелившись в грядущие века, утонула в несюжетной фэнтези. <…> Однако эта книга была полна прометеевского оптимизма и излучала его, что обеспечило ей всемирную популярность и продажи. Сейчас она воспринимается как долгий странный сон <…>. О сетях коммуникаций, о плагиате жизненных процессов, о клонировании, о нанотехнологии, о геномике, то есть использовании технических достижений применительно к человеческому организму, В КНИГЕ НЕТ НИ СЛОВА. — перевод: В. И. Язневич, 2015
	The Next 200 Years Hermana Kahna, książka wydana w 1976 roku, urodzona zaś z pomocą położników pracujących w Hudson Institute, <…> jest jednym z okazów drążącego przyszłość pisarstwa, które, celując w nadchodzące wieki, utonęło w niefabularnym rodzaju fantasy fiction. <…> Książka ta jednak oddychała i promieniowała prometejskim optymizmem, który zapewnił jej światową popularność i pokupność. Odbiera się ją teraz jak rodzaj dziwnego, przydługiego snu <…>. O sieciach łączności, o plagiowaniu procesów życiowych, o klonowaniu, o nanotechnologii, o genomice, czyli inwazji inżynieryjnej w ustroje ludzi, NIE MA TAM ANI JEDNEGO SŁOWA.
	— «Следующие двести лет» (Następne dwieście lat, Сильв. разм. XC), 2000

	Вывод, сделанный на основе ознакомления с целым рядом научных трудов, опубликованных за последнюю четверть века, может звучать, например, так: труды человечеству нужные, желаемые или, кратко говоря, полезные для общества, следует воспевать, зато всего того, что могло бы стать диссонансом в оперной гармонии будущего времени, непременно следует избегать или, по крайней мере, упоминать об этом вполголоса где-то на полях текста и вместе с тем предлагать зримые в будущем эффектные противоядия. Жизнь таких прогнозов, пылающих прометеевским огнём, короткая, но для авторов, как правило, хорошо оплачиваемая. Впрочем, является фактом, который можно выделить в истории цивилизации, что человеческим ожиданиям свойственны крайности. Раньше те, кто с удовольствием угощал своих современников порциями кошмара, использовали другую лексику, поскольку вращались в иной жанровой сфере, чем эксперты, пугающие нас сегодня. В последнее время, например, модным стало распространение прогнозов, рисующих конец мира. <…> Всякие такого рода смертоносные (и не только геноцидные) ужасы изображаются нам не только на словах, поскольку взрывы, оледенения, планетарные столкновения, то есть всевозможные катаклизмы, несущие нам гибель, можно прекрасно наглядно показать благодаря компьютерной анимации. Убийство, касающееся отдельных личностей, является уже, видимо, слишком слабым стимулом. После просмотра нескольких такого рода зрелищ, которые в перерывах сопровождаются рассуждениями учёных, уверяющих зрителей, что речь идёт о реальных, серьёзных угрозах, а не о сказках, человек невольно начинает удивляться, почему ничего ещё с небес не упало ни рядом с ним, ни на его голову. Производители таких превосходно имитируемых катастроф явно размножаются. В действительности же значительно более правдоподобным является столкновение транспортных средств, землетрясение, паводок, гибель от голода или, наконец, войны, но, очевидно, мы уже так свыклись с традиционными всадниками Апокалипсиса, что новые ужасы оказались на пике спроса. Таким образом, гарантированные научными авторитетами прогнозы превращаются в сказки, а вчерашние небылицы утопического характера становятся нашей повседневностью. Наблюдая за этой футурологической каруселью, хочу высказать отрезвляющее наблюдение, что нас преимущественно (хотя и не всегда) минуют как технологический рай, так и дьявольские удары Природы.
	Nauka wypływająca ze znajomości całego szeregu tytułów napisanych przed ćwierćwieczem brzmiałaby mniej więcej tak, że prace ludzkości powszechnie trwałe, korzystne, a krótko mówiąc, wyborne dla ogółu, należy opiewać, natomiast wszystko, co mogłoby stać się zgrzytem w operowej harmonii przyszłego czasu, koniecznie należy omijać, albo przynajmniej wspominać półgębkiem gdzieś na uboczach tekstu, a zarazem proponować majaczące w przyszłości skuteczne odtrutki. Żywot pałających prometeuszowym blaskiem prognoz musi być krótki, ale dla autorów z reguły będzie dobrze opłacalny. Zresztą pozostaje faktem, dającym się odcedzić z dziejów cywilizacji, że właściwa jest oczekiwaniom ludzkim wręcz huśtawkowa skrajność. Dawniej ci, którzy delektowali się i raczyli swoich współczesnych porcjami grozy, używali innego słownictwa, ponieważ poruszali się w innej sferze tematycznej aniżeli eksperci straszący nas dzisiaj. Ostatnio na przykład modne się stało mnożenie domniemań przedstawiających koniec ziemskiego świata. <…> Wszystkie tego rodzaju śmiercionośne, a nie tylko genocydalne okropieństwa nie są nam dostarczane jedynie gołosłownie, ponieważ wybuchy, zlodowacenia, kolizje planetarne, jednym słowem, wszechmożliwe obrazy kataklizmów niosących nam zagładę, można świetnie unaoczniać dzięki animacji komputerowej. Mord dotyczący pojedynczych osób jest już widać bodźcem zbyt słabym. Po obejrzeniu kilku tego rodzaju widowisk, które w antraktach są wspierane prezentacją uczonych, zapewniających widownię, że chodzi o realne, poważne możliwości, a nie bajanie, człowiek mimo woli zaczyna się dziwić, dlaczego nic jeszcze z niebios nie spadło ani w jego pobliżu, ani na jego głowę. Producenci takich znakomicie imitujących rzeczywiste odmiany katastrof najwyraźniej się rozmnażają. Co prawda znacznie bardziej prawdopodobne jest zderzenie pojazdów, trzęsienie ziemi, powódź, klęska głodu, czy wreszcie wojny, ale widocznie już takeśmy się otrzaskali z tradycyjnymi jeźdźcami Apokalipsy, że nowe potworności są u szczytu zapotrzebowania. Tymi sposobami obraca się gwarantowane naukową powagą prognozy w baśnie, a równolegle wczorajsze bajania o utopijnym posmaku stają się naszą codziennością. Z wysoka patronuję tej futurologicznej karuzeli trzeźwiącym spostrzeżeniem, że przeważnie (choć nie zawsze) omijają nas zarówno technogenne raje, jak piekielne ciosy Natury.
	— там же

Отдельные статьи

См. также

Примечания

↑ Istvan Csicsery-Ronay, Jr. Twenty-Two Answers and Two Postscripts: An Interview with Stanislaw Lem (translated by Marek Lugowski). Science Fiction Studies #40=Volume 13, Part 3=November 1986.

[1] Istvan Csicsery-Ronay, Jr. Twenty-Two Answers and Two Postscripts: An Interview with Stanislaw Lem (translated by Marek Lugowski). Science Fiction Studies #40=Volume 13, Part 3=November 1986.

[1]